چند بیماری شایع مغز و اعصاب
مغز و اعصاب که از حساسترین نقاط موجود در بدن انسان است دچار بیماری‌های خاصی می‌شود که برای اکثر این بیماری‌ها راههای درمان متفاوتی وجود دارد و طبق نظریه محققین این رشته اکثر بیماری‌های داخلی مغز مربوط به شرایط روحی روانی افراد نیز می‌شود.
مغز از قسمتهای زیر درست شده است:
۱- نیم کره‌های مغز
۲- تالاموس و عقده‌های عصبی قاعده‌ای
۳- مغز میانی
۴- پل دماغی
۵- مخچه
۶- بصل النخاع
نیم کره‌های مغز
بدون نیمکره‌های مخ، انسان جاندار بی‌شعوری بیش نیست. تکوین شعور انسان عبارت بوده است از ازدیاد یاخته‌ها (نتیجتاً اضافه شدن وزن مغز) و ارتباطات آن‌ها با یکدیگر برای بهتر شدن قدرت پردازش اطلاعات محیطی و درونی. در «مرگ مغزی» این قدرت از بین می‌رود چون کل ساختار مغز مضمحل می‌شود. در درون نیمکره‌ها حفره‌هایی پر از مایع نخاعی وجود دارند که بطن‌ها نامیده می‌شوند. دو نیمکره توسط جسم پینه‌ای به هم متصل می‌شوند که در حقیقت ارتباط اصلی نرونهای دو نیمکره با هم هستند.
شایع‌ترین بیماری‌های مغز واعصاب
صرع
یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مغر صرع است که هر روز توجه متخصصان این حوزه را بیش از پیش به خود جلب می‌کند و باعث می‌شود که تحقیقات بیشتری را برای جلوگیری و درمان آن صورت دهند. این بیماری می‌تواند در اثر مواجهه با نورهای درخشان، بازیهای ویدئویی، صداهای تکراری، کمبود خواب، مصرف زیاد الکل، استرس، سیگار و تغییرات هورمونی مثلاً در هنگام قاعدگی بروز نمایند.
علائم صرع
علائم تشنجات صرعی به ناحیه‌ای از مغز که تحت تأثیر سیگنالهای غیر طبیعی قرار می‌گیرد بستگی دارد. مغز به دو نیمکره تقسیم می‌شود و هر نیمکره نیز از چهار قسمت اصلی تشکیل شده است به نامهای قسمت پیشانی، گیجگاهی بالای سری یا آهیانه و پس سری. قسمت پیشانی، رفتارهای حرکتی ما را کنترل می‌کنند مثل صحبت کردن، فکر کردن و طرح و برنامه ریختن و همچنین خلق و خوی فرد و صرع این ناحیه شامل یک گروه تشنجات کوتاه است که سریعاً آغاز شده و ناگهان اتمام می‌یابند. قسمت آهیانه یا بالای سری دریافت کننده ورودی‌های حس بدن بوده و آن‌ها را تفسیر کرده و حرکات بدن را کنترل می‌کند صرع این ناحیه تمایل دارد که به سایر نقاط مغز گسترش می‌یابد.
صرع مداوم
یک حالت دیگر حملات تشنجی که می‌تواند تهدید کننده حیات باشد صرع مداوم است که در آن بیمار برای مدت ۳۰ دقیقه دچار حملات صرعی شده و در بین حملات نیز به هوش نمی‌آید و مکرر دچار تشنج می‌شود. در این نوع صرع، بیمار هوشیاری خود را از دست داده، تنفس وی مشکل شده و دچار انقباضات شدید عضلانی می‌شود و ممکن است برای قطع حملات تشنجی وی مجبور به بیهوش کردن بیمار بشوند.
در نوع دیگر صرع که بنام «صرع بدون حرکت» یا «حملات افتان» معروف است، بیمار بطور ناگهانی بر زمین می‌افتد و معمولاً این صرع در کودکان دیده می‌شود و یک دوره کوتاه هم هوشیاری خود را از دست داده و چیزی از محیط اطراف را درک نمی‌کنند.
درمان صرع
صرع
مداوم ابتدا توسط داروهائی مثل دیازپام، فنی توئین، فنو باربیتال درمان می‌شود و اگر به این‌ها جواب نداد، سایر اقدامات توسط پزشک انجام خواهد شد. اگر تشنج به‌علت کاهش قند خون ایجاد شده باشد با تزریق محلول گلوکز وریدی، تشنج رفع خواهد شد.
جراحی و درمان صرع وقتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که صرع توسط دارو کنترل نشود. (صرع غیر قابل مهار) و یا اینکه عوارض درمان داروئی زیاد بوده و ادامه درمان به این علت ممکن نباشد. مؤثر‌ترین جراحی در درمان صرع وقتی انجام می‌گیرد که پزشک بتواند کاملاً نقطه درگیر در مغز را پیدا کرده و بداند در کدام قسمت مغز اختلال ایجاد شده است و آن ضایعه (که مثلاً می‌تواند یک تومور باشد) را بدون آسیب زیاد به بافت نرمال اطراف آن بیرون آورد. علاوه بر اعمال جراحی که ضایعه را جراحی می‌کنند، در صرعهای مربوط به قسمت گیجگاهی که قبلاً توضیح داده شده، برداشتن قسمتی از مغز در ناحیه گیجگاهی باعث کنتر ل ۸۰-۷۵ درصد این نوع صرع می‌شود ولی با توجه به اینکه این قسمت مغز تا حدی مسؤول حافظه و احساسات است، بعضی از بیماران پس از عمل مشکلات حافظه و گفتار پیدا می‌کنند. در صرعهایی که شدید بوده و فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در بیشتر نقاط مغز گسترده است از عمل جراحی برداشتن یک نیمکره مغز انجام می‌شود که بیشتر در نوزادان و کودکان با مشکلات و اختلالات مغزی از هنگام تولد یا بفاصله کمی پس از تولد درگیر آن بوده‌اند، صورت می‌گیرد.
امروزه روشهای دیگری نیز ممکن است برای کنترل صرع استفاده شود. از جمله استفاده از یک دستگاه کوچک که در طرف بالا و چپ قفسه سینه کار گذاشته می‌شود و باعث «تحریک عصب واگ» یا [Vagus nerve stimulation (VNS)] می‌شود. عصب واگ که عصب دهم مغزی است باعث کنترل تنفس، ضربان قلب، بلع، صحبت کردن، هضم غذا و چندین کار دیگر می‌شود. این دستگاه بطور دوره‌ای این عصب را تحریک می‌کند و نشان داده شده که در پیشگیری و یا حداقل کوتا ه کردن دوره تشنج بعضی افراد مؤثر است.
سایر روش‌ها نیز ممکن است حداقل بطور نسبی باعث کنترل صرع شوند از جمله، تن آرامی (Relaxation)، بیوفیدبک، طب سوزنی، طب فشاری و یا تغییر در رژیم غذائی.
میگرن
میگرن نیز یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که بین برخی مردم بروز پیدا کرده است و طبق آمارهای جهانی روز به روز به افراد مبتلا به آن اضافه می‌شود. میگرن (Migraine) بیماری است که با سردردهای مداوم و سخت مشخص می‌شود و غالبا با اشکالات زود گذری در جریان خون مغزی و استفراغ همراه است. این بیماری با یک نوع سردرد شدید و ناتوان کننده معمولا در یک طرف سر، که به همراه آن علایم دیگری مثل تهوع ، استفراغ و مشکلات بینایی همراه است. حمله این سردرد می‌تواند ۷۲ - ۲ ساعت طول بکشد. حملات میگرن در بعضی از افراد ممکن است بطور هفتگی رخ دهند، در حالی که در بعضی دیگر ممکن است حتی یک بار نیز در سال رخ ندهند.
میگرن هر دو جنس را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما در زنان شایع‌تر است. میگرن همچنین ممکن است ارثی باشد. بیماری در حوالی سنین بلوغ شروع شده و در میانسالی از نظر شدت و دفعات تکرارش کاهش می‌یابد. حملات میگرن بیشتر صبح‌ها
شروع شده و علایم اولیه آن تار شدن دید یا ظهور نقاط رنگی در خطوط جلوی چشم است. حملات سر درد چند ساعتی به طول می‌انجامد و پس از خوابیدن بهبود می‌یابد.
درمان
معمولا نیازی به آزمایشات تشخیصی نیست، اما ممکن است آزمایش خون یا سی‌تی اسکن برای رد سایر بیماری‌ها انجام گیرند. به هنگام بروز اولین نشانه‌های حمله میگرنی، روی سر خود یک پارچه سرد یا کیسه یخ بگذارید، یا به صورت خود آب خنک بزنید. چندین ساعت در یک اتاق تاریک و آرام دراز بکشید. دو عدد بالش در دو طرف سر خود بگذارید تا سرتان تکان نخورد. در صورت امکان بخوابید. صدا، نور و بو‌ها (خصوصا بوی ناشی از آشپزی و سیگار) را به حداقل برسانید و از مطالعه خودداری کنید. بیمار باید مدتی سعی کند در یک اتاق خالی و تاریک دراز بکشد. مساله زمینه روانی قبلی میگرن امروزه مورد توجه است در این صورت کمک‌های روانپزشکی برای حل این مشکلات می‌تواند کمک بزرگی به درمان میگرن کند.
داروهایی نیز برای درمان میگرن وجود دارد که که بیشتر تسکین دهنده هستند. باید گفت هیچ داروی خاصی نسبت به دیگر دارو‌ها ارجحیت ندارد و اثر قطعی از هیچ کدام از آن‌ها مورد انتظار نیست. اولین راه معالجه جلوگیری از وقوع سردرد بوسیله تجویز روزانه دارویی حاوی ارگوتامین است که باعث انقباض مویرگهای مغز می‌شود. برای تخفیف علایم میگرن و پیشگیری از بروز حملات، طیف گسترده‌ای از دارو‌ها موجود هستند.
مننژیت
التهاب مننژ پرده‌هایی که سطح مغز و نخاع را می‌پوشانند مننژیت نامیده می‌شود. این بیماری به وسیله عفونت باکتریایی یا ویروسی ایجاد می‌شود. علائم مننژیت ویروسی خفیف هستند اما مننژیت باکتریایی می‌تواند جان بیمار را به خطر بیندازد. مننژیت باکتریایی بیشتر در کودکان زیر پنج سال دیده می‌شود، با این حال در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد. مننژیت ویروسی بر خلاف مننژیت باکتریال بیشتر به صورت اپیدمی و همه گیر رخ می‌دهد و اغلب در کودکان بالای پنج سال دیده می‌شود.
علل ایجاد مننژیت:
شایع‌ترین علت مننژیت باکتریایی در کودکان «نیسریا مننژیتیس» است (مننگوکوک). میکروب نیسریا به طور طبیعی در مخاط بینی زندگی می‌کند و اغلب هیچ مشکلی را ایجاد نمی‌کند اما علت اینکه چرا در برخی کودکان سبب بروز بیماری می‌شود، هنوز مشخص نشده؛ عامل شایع دیگر هموفیلوس آنفلوانزا است که اغلب در کودکان زیر پنج سال دیده می‌شود.
ویروس‌های متعددی نیز باعث بروز مننژیت می‌شوند که از بین آن‌ها ویروس آنفلوانزا، آبله مرغان، منونوکلئوز عفونی، و ایدز شایع‌تر هستند.
علائم مننژیت:
علائم مننژیت باکتریال و ویرال در برخی مراحل شبیه هم هستند. با این حال علائم مننژیت باکتریال شدید‌تر بوده و در اغلب موارد به سرعت (گاه ظرف چند ساعت) پیشرفت می‌کند.
درمان مننژیت
در صورت شک به مننژیت، پس از انجام آزمایش‌های لازم و حتی پیش از آماده شدن جواب آزمایش‌ها باید درمان با آنتی بیوتیک شروع شود. اگر جواب آزمایش‌ها مشخص کند که کودک مبتلا به مننژیت ویروسی شده، آنتی بیوتیک‌ها قطع می‌شوند و هیچ درمان دیگری به جز مسکن لازم نیست. عفونت‌های
ویروسی معمولاً پس از ۵ تا ۱۴ روز بسته به نوع ویروس خود به خود بر طرف می‌شوند. اگر تشخیص مننژیت باکتریال تأیید شود، مصرف آنتی بیوتیک باید ادامه یابد (ممکن است در صورت لزوم برحسب باکتری تشخیص داده شده، نوع آنتی بیوتیک تغییر کند). همچنین ممکن است برای کودک مایعات داخل وریدی و داروی ضد تشنج تجویز شود (در صورت وجود تشنج). درمان با آنتی بیوتیک ممکن است تا ده روز طول بکشد.
واکسن‌هایی که به طور معمول وجود دارند و استفاده می‌شوند کودک را بر علیه هموفیلوس و یک مننگوکوک محافظت می‌کنند. راه دیگری که برای محافظت فرد در مقابل مننژیت باکتریال وجود دارد، دادن آنتی بیوتیک به کسانی است که با فرد مبتلا تماس نزدیک داشته‌اند، بخصوص کودکان و بزرگسالانی که در یک خانه زندگی می‌کنند.
آلزایمر
بیماری آلزایمر یک بیماری تحلیل برنده و پیش رونده سیستم عصبی مرکزی انسان است که باعث زوال قوای عقلانی می‌شود.
منشاء این بیماری دقیقا معلوم نیست و علاجی هم برای آن فعلاً در دسترس نیست. تغییرات متعددی در مغز بیمار رخ می‌دهد که باعث کوچک شدن مغز و نیز از بین رفتن سلول‌های مغزی می‌شود و به جای آن‌ها اشکال خاصی به نام «پلاکهای پیری» در مغز به وجود می‌‌آید. علامت دیگر بیماری وجود کلافه‌های ظریف مارپیچی‌شکل در سلول‌های مغزی است، که در نهایت سلول‌های سالم را از بین می‌برد. عارضه اصلی بیماری دمانس یا زوال عقل است که از علائم شاخص آن از دست دادن حافظه، قضاوت، استدلال و تغییراتی در حالات و رفتار می‌باشد.
درمان آلزایمر
اگر یکی از اعضای خانواده دچار این بیماری است، حالت خصومت آن‌ها را به خود نگیرید. محیط خانه را طوری تغییر دهید که فرد بیمار دچار آسیب بدنی نشود. اگر مراقبت از یکی از اعضای خانواده که دچار این بیماری است را به عهده دارید، از دیگران درخواست کمک کنید تا بتوانید به خود استراحت دهید. از اینکه نیاز به استراحت و فراغت دارید احساس گناه نکنید حتی اگر بیمار از این مسأله احساس رضایت نداشته باشد. اگر گروه حمایتی برای خانواده بیماران آلزایمر وجود دارد به آن بپیوندید و اگر وجود ندارد به ایجاد آن اهتمام ورزید.
افراد مراقبت‌کننده از بیمار می‌توانند برخی از مشکلات بیمار را با اجرای بعضی کار‌ها کاهش دهند. مانند تکرار، برای بیمارانی که مشکلی در حافظه دارند شاید یادآوری مکرر کمک‌کننده باشد و اطمینان‌دهی که یک گفتگوی صمیمانه مختصر و در عین حال قوی می‌تواند بیمار مضطرب یا آشفته را آرام کند. و منحرف کردن ذهن بیمار، که قدم زدن با بیمار می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد.
دارو‌ها
خیلی از داروهایی که برای مشکلات دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توانند باعث گیجی یا خواب‌آلودگی شوند. این دارو‌ها را باید حتی‌الامکان قطع کرد. هم‌اکنون داروهای زیاد دیگری تحت بررسی هستند. بعضی از آن‌ها برای کنترل علایم آشفتگی مفید هستند. داروهای جدیدی که با نسخه پزشک تجویز می‌شوند ممکن است پیشرفت بیماری را در بعضی از بیماران به تأخیر اندازد./ص
روزه در بیماری‌های مغز و اعصاب
چند نکته جالب درباره مغز انسان