مغز انسان با میلیاردها سلول عصبی از پیچیده ترین ساختارهای عالم هستی می باشد و تمامی رویدادهای روانی و رفتاری به نحوی با فعالیت دستگاه عصبی و هورمونی ارتباط دارد. به نکاتی مهم و مفید در مورد مغز توجه فرمایید:
-
سلول عصبی توان ذخیره اکسیژن و مواد غذایی به مقدار کافی را ندارد.
-
مغز فقط 2 درصد وزن بدن را تشکیل می دهد درحالی که مصرف کننده 20 تا 50 درصد اکسیژن بدن است.
-
رگهای خونی و مویرگ های مغزی بسیار زیاد هستند به طوری که میلیونها متر رگ در مغز قرار دارد.
-
میزان خون در جریان به ازای هر 100 گرم بافت مغز حدود 55 میلی لیتر خون است.
-
نواحی فعالتر مغز جریان خون بیشتری نسبت به نواحی غیر فعال تر دارند.
-
ساختار مغز: مغز بسیار نرم و ژله ای بوده و وزن آن 1400 گرم است، مغز در حالت عادی حتی نمی تواند وزن خودش را تحمل کند ولی خوشبختانه مغز یک انسان سالم با یک مکانیسم عالی به خوبی محافظت می شود،
-
شناور بودن مغز در مایع مغزی نخاعی وزن آن را از 1400گرم به 80 گرم کاهش می دهد و همچنین ضربات ناشی از حرکات ناگهانی سر را کاهش داده و آسیب به مغز را به حداقل می رساند.
-
انتقال پیام در مغز از محلی به محل دیگر به تعادل بسیار ظریفی بستگی دارد حتی تغییر بسیار جزئی در ترکیب این تعادل انتقال پیام در مغز را مختل می کند که این امر اختلال عملکرد مغز را در پی خواهد داشت وجود سد خونی مغزی تنظیم تعادل داخل مغز را تسهیل می کند.
-
مغز نیاز حیاتی به اکسیژن و گلوکز دارد عدم رسیدن این مواد حتی به مدت چند ثانیه سبب از بین رفتن هوشیاری فرد می شود که اصطلاحاً سنکوپ نامیده می شود و طولانی تر شدن این زمان صدمه به مغز و مرگ را به همراه دارد.
-
کبد، لوزالمعده و بعضی عوامل عصبی و هورمونی دیگر، گلوکز لازم برای مغز را تأمین می کنند.
-
ویتامین های گروه ب مهمترین ویتامین های موثر در عملکرد و سلامت مغز هستند. و به همین دلیل هم کمبود آنها مشکلات عصبی ایجاد می کند.
-
ویتامین ب1(تیامین) : کمبودش سبب کاهش مصرف گلوکز در مغز و مسبب بیماری بری بری است که نارسایی حافظه و تکلم، تشویش و افسردگی، توهمات و مسبب بیماری به نام کورساکف می شود.
منابع ویتامین ب 1: سبوس برنج, نان كامل گندم, آرد جو دو سر, بادام زميني, ماهی، مغز گوشت و شیر
-
ویتامین ب3(نیاسین): کمبودش سبب بیماری پلاگر که نوعی جنون، هذیان، افسردگی و ...
منابع ویتامین ب3: گوشت، ماهی و مرغ
-
ویتامین ب 9 : کمبود آن خستگی، تحریک پذیری و کاهش سروتونین در مغز، کم خوابی و افسردگی خفیف
منابع ویتامین ب 9: حبوبات، نان کامل،مرکبات، عسل، میگو، کلم بروکلی و ..
-
ویتامین ب12: کاهش غلاف میلین و اختلالات حسی و حرکتی
منابع ویتامین ب 12: جگر, گوشت گوساله, تخم مرغ, شير, پنير و قلوه
اثر هورمون ها در مغز:
-
بیماری کرتینیسم:کم کاری تیرویید در سال های اولیه زندگی کودکان سبب نوعی عقب ماندگی ذهنی می شود.
-
کم کاری تیروئید در بزرگسالی موجب کاهش فعالیت عصبی می شود پس تشخیص کم کاری تیروئید در کودکی حیاتی می باشد
-
پرکاری تیروئید سبب عصبانیت، لرزش و تحریک پذیری بیش از حد فرد می شود.
-
هورمون استروژن با اثر بر هیپوفیز و هیپوتالاموس در تخمک گذاری زنان نقش ویژه ای دارد.
-
تستوسترون با اثر آن در مغزسبب تمایز جنسی و ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه در مردان می شود.
-
قشر مخ(cerebral cortex): حدوداً سه میلیمتر ضخامت دارد و و نیمکره های مخ را مانند پوسته درخت می پوشاند. قشر مخ در انسان نسبت به همه گونه ها بزرگتر است و چون به صورت پُرچین و شکنج است سطح مغز 3 برابر بیشتر از آن چیزی است که دیده می شود مساحت کل قشرمخ 2360 سانتی متر مربع است
آسیب پذیری مغز در حال رشد:
-
رشد مغز نیازمند تأثیر متقابل میان واکنش های شیمیایی پیچیده است که در زمان های کاملاً معینی روی می دهد
-
مغز در حال رشد نسبت به تغذیه، مواد سمی و عفونت ها حساستر است(حتی مشکلاتی که در بزرگسالی آسیبی ایجاد نمی کند در کودکی آسیب های بسیار مهمی به مغز وارد می کند)
-
مثلاً نارسایی تیروئید در بزرگسالی فقط بیحالی و در کودکی عقب ماندگی شدید ذهنی ایجاد می کند.
-
داروهای بیهوشی در بزرگسال سبب کاهش هوشیاری و در نوزادان سبب مرگ تعداد زیادی از نورون های مغزی می شود
-
دیابت در بزرگسالی اختلال در عملکرد بدن و اگر در زن باردارباشد فرزندش مشکل حافظه و توجه پیدا می کند.
-
الکل و سیگار عوارض جبران ناپذیری را به جنین در حال رشد وارد می کنند.
-
پیام مهم : زنان باردار بهتر است از مصرف داروها، حتی داروهای قانونی و گیاهی و غیره هم خودداری کنند.
-
سزارین به علت تزریق ماده بیهوشی یا بی حسی و ورود آن ماده به گردش خون نوزاد سبب مرگ تعداد زیادی از سلولها مغزی بچه می شود و می تواند عوارض بسیار زیادی در بچه ایجاد کند پس تا حد امکان باید زایمان طبیعی صورت گیرد.
روزه در بیماریهای مغز و اعصاب
چند نکته جالب درباره مغز انسان